DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG CỒN MÃ NHÓN

          Cách đây 75 năm, ngày 24/07/1945 dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, mà trực tiếp là chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện, các tầng lớp nhân dân Hoằng Đạo đã kề vai sát cánh cùng nhân dân Hoằng Hoá vùng lên khởi nghĩa, đập tan ách thống trị của chế độ thực dân, phong kiến, giành chính quyền thắng lợi. Đây là cuộc khởi nghĩa sáng tạo, táo bạo và trọn vẹn, là huyện đầu tiên của tỉnh Thanh Hoá khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân, góp phần quan trọng vào thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Ngày 24/07/1945 đã trở thành mốc son chói lọi, trong lịch sử Đảng bộ và nhân dân Hoằng Đạo – Hoằng Hoá, viết lên bản anh hùng ca cách mạng của quân và dân Hoằng Hoá anh hùng.

          Ngược dòng lịch sử, 90 năm trước, ngày 03/02/1930 Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, chấm dứt cuộc khủng hoảng về đường lối cách mạng ở nước ta chống thực dân Pháp xâm lược và chế độ phong kiến phản động. Ở Hoằng Hoá, trước phong trào cách mạng của quần chúng chuyển từ tự phát sang tự giác đã nhanh chóng tiếp thu tư tưởng cộng sản. Ngày 01/9/1930 tại thôn Cự Đà (xã Hoằng Minh) chi bộ Đảng đầu tiên ở Hoằng Hoá được thành lập. Vừa mới ra đời, chi bộ đã bị địch khủng bố điên cuồng, ráo riết và phải tạm dừng hoạt động, song đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng quần chúng nhân dân và lịch sử huyện nhà như một mốc son chói lọi. Đến tháng 6/1944, dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh uỷ, chi bộ Đảng Hoằng Hoá được tái thành lập tại nhà đồng chí Nguyễn Huy Soạn – Đằng Trung sau 14 năm gián đoạn. Từ đây, dưới sự lãnh đạo và chỉ đạo trực tiếp của chi bộ Đảng huyện, phong trào Việt Minh Hoằng Hoá được dấy lên thành cao trào mạnh mẽ, rộng lớn. Nhân dân Hoằng Đạo vô cùng tự hào là cơ sở vững chắc của phong trào cách mạng huyện nhà, là địa bàn hoạt động của các đồng chí trung ương mặt trận Việt Minh như đồng chí Tố Hữu, Lê Tất Đắc, Đinh Trương Lân... là nơi hoạt động bí mật của ban Việt Minh huyện, tỉnh lãnh đạo phong trào cách mạng ở Hoằng Hoá, là cơ sở chính trị vững chắc bảo vệ các hội nghị quan trọng quyết định đến thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân.

 

Đầu năm 1945, trục phát xít Đức - Ý - Nhật bị đánh bại, chủ nghĩa thực dân ở các nước thuộc địa bị lung lay, dao động. Nhưng trong nước, bọn quân phiệt Nhật và tay sai vẫn tăng cường chính sách bóc lột và đàn áp phong trào cách mạng. Dân ta bị hai tròng áp bức bóc lột, sự căm hờn đã cao độ, khí thế cách mạng càng sục sôi.

Thực hiện Chỉ thị "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" của Ban Thường vụ TW Đảng (ngày 12/03/1945) và chỉ thị của Tỉnh uỷ Thanh Hoá về "Kíp sửa soạn khởi nghĩa", chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện đã chớp thời cơ, chủ động triển khai hành động, kêu gọi các tầng lớp nhân dân chuẩn bị vũ trang, nhất tề đứng dậy khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ đến.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện, không khí cách mạng lan rộng. Nhiều cuộc mít tinh, biểu tình tuần hành nổ ra ở các làng, tổng làm cho kẻ địch tức tối và lo lắng trước sự lớn mạnh của lực lượng cách mạng. Mặt trận Việt Minh huyện đã tổ chức nhiều cuộc diễn thuyết, tuyên truyền vạch mặt bọn đế quốc, tay sai ở các vùng trong làng, trong tổng nhằm thu hút và tạo ảnh hưởng cho cách mạng trong nhân dân. Đi đôi với công tác tuyên truyền là xây dựng lực lượng, rèn sắm vũ khí trang bị cho lực lượng tự vệ nòng cốt. Đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang được kết hợp chặt chẽ, đã có tác dụng phân hoá hàng ngũ địch, gây thanh thế Việt Minh, quần chúng hào hứng tham gia cách mạng ngày càng đông đảo.

Ngày 01/7/1945, cuộc tuần hành lớn diễn ra ở phía nam huyện, có lực lượng vũ trang làm nòng cốt với hàng trăm quần chúng tham gia, diễu hành qua nhiều làng tổng, không khí khởi nghĩa đã lan rộng bao trùm toàn huyện. Trong đó có lực lượng tự vệ và nhân dân xã nhà.

Trước khí thế cách mạng dâng cao tại Hoằng Hoá, ngày 23/7/1945, Tỉnh trưởng Thanh Hoá hốt hoảng phái lực lượng lính bảo an gồm 34 tên do Quản Hiến cầm đầu kéo về phủ lỵ cùng tri phủ phối hợp kế hoạch khủng bố phong trào cách mạng ở Đằng Trung (Hoằng Đạo) và Liên Châu - Hoá Lộc (Hoằng Châu), nơi mà chúng cho là "Cái nôi" cách mạng Hoằng Hoá.

Nắm được âm mưu và kế hoạch khủng bố của địch, dưới sự chỉ đạo của Chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện, kế hoạch tác chiến của tự vệ được triển khai trong đêm 23/7. Tại Đằng Trung, một lực lượng tự vệ gồm 13 chiến sỹ phục kích ở cồn Mã Nhón (Hoằng Đạo), tại Liên Châu - Hoá Lộc (Hoằng Châu), tự vệ xây dựng các tổ chiến đấu, bố trí lực lượng mai phục tại các ngã ba đường để chặn đánh quân địch.

Sáng ngày 24/7/1945, lực lượng lính bảo an gồm 22 tên được trang bị đầy đủ vũ khí do Quản Hiến chỉ huy từ phủ lỵ tiến đánh Liên Châu - Hoá Lộc (Hoằng Châu). Theo kế hoạch "Án binh bất động" chờ địch lọt sâu vào trận địa phục kích rồi mới tiêu diệt. Khoảng 10 giờ sáng chúng kéo tới Đình Hoàng Châu, thời cơ đã đến, lực lượng cách mạng đã chủ động tấn công. Trước sự dũng cảm của tự vệ, kẻ địch bị bất ngờ và chống cự không nổi phải tháo chạy qua sông Mã theo đường Quảng Xương về thị xã Thanh Hoá với 5 lính bảo an bị thương nặng. Về phía ta, đ/c Lê Văn Tướn (Hoằng Phong) đã anh dũng hy sinh. Đây là liệt sỹ cách mạng đầu tiên của Hoằng Hoá.

Cũng sáng hôm đó toán lính thứ 2 có 12 tên, do Tri phủ Phạm Trung Bảo cầm đầu, từ phủ lỵ qua Cầu Già vào Đằng Xá nhằm uy hiếm đàn áp Việt Minh (Trước đó chúng đã hai lần kéo về Đằng Trung dò xét tình hình).

Lập tức tự vệ Đằng xá theo dõi sát và báo cáo với ban chỉ huy của Việt Minh, kế hoạch đánh địch liền được triển khai.

Địch kéo vào Đình đằng xá nỗi trống liên hồi xong, do có sự bố trí trước không ai ra tiếp. Chúng kéo vào nhà lý trưởng nhưng lý trưởng đã lánh mặt, chúng cho rằng Việt Minh đã sợ nên bỏ trốn, chúng tiếp tục tìm đường kéo về Hoá lộc cùng phối hợp với quân lính đàn áp phong trào nơi đây. Mỗi bước đi của chúng đã có sự theo dõi sát của tự vệ. Bộ chỉ huy ta đã bố trí một số quần chúng chỉ đường cho địch (vào trận phục kích của ta) qua Cồn Mã Nhón đến Liên Châu - Hoá lộc. Mặt khác 13 tự vệ dũng cảm của xã được bố trí là người làm đồng đi về ngược chiều theo hình cánh sẻ với địch. Khi đến Cồn Mã Nhón thì hiệu lệnh phát ra, 13 tự vệ nhanh chóng mỗi người bắt gọn một tên làm cho địch không kịp trở tay, cuộc chiến diễn ra trong chớp nhoáng vào lúc 12h30 phút, toàn bộ toán lính và tri phủ đã bị bắt và đưa về đình Đằng Trung. Tự vệ thu hồi được 13 khẩu súng, quân trang và quân dụng khác. Như vậy chưa đầy một tiếng đồng hồ vào giữa trưa ngày 24/7/1945 mảnh đất Ba Đằng đã điểm một dấu son lịch sử cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền của quân dân Hoằng Hoá.

 

 

Sau khi đập tan cuộc khủng bố của địch, với tinh thần thừa thắng sốc tới, buổi trưa cùng ngày, Chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện đã tổ chức cuộc mít tinh với quy mô rộng lớn có tới trên 5000 quần chúng và tự vệ Cứu quốc tham gia tại Cồn Ba Cây ( nay thuộc Hoằng Thắng) để mừng chiến thắng và xét xử bè lũ Phạm Trung Bảo. Vận dụng chỉ thị, nghị quyết của Trung ương và cấp trên, Chi bộ Đảng và Ban Việt Minh huyện đã vạch ngay chủ trương, nhanh chóng chớp thời cơ giành chính quyền về tay nhân dân. Sau cuộc mít tinh, thừa thắng xốc tới, lực lượng cách mạng đã tiến về chiếm Phủ đường.

Trước khí thế của cách mạng, không còn cách nào khác, bọn lính và nha lại trong phủ phải hạ vũ khí đầu hàng, giao ấn chỉ cho chính quyền cách mạng. Như vậy từ trưa ngày 24/7/1945 bộ máy đầu não tay sai của Nhật đã bị xoá bỏ trên quê hương Hoằng Hoá.

Thành công của cuộc khởi nghĩa 24/7 là đỉnh cao của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam được thể hiện trên quê hương Ba Đằng Hoằng Đạo - Hoằng Hoá. Nhiệm vụ then chốt có tính quyết định của cuộc khởi nghĩa đã đạt được, đó là đã đập tan bộ máy chính quyền thực dân phong kiến, thiết lập Chính quyền nhân dân. Thắng lợi này đã chứng minh một cách sinh động, đúng đắn đường lối và phương pháp cách mạng của Đảng ta về nghệ thuật chớp thời cơ - chủ động - sáng tạo - táo bạo, đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang, khởi nghĩa từng phần tiến tới tổng khởi nghĩa... Khởi nghĩa 24/7 đã thể hiện mối quan hệ hữu cơ, cách mạng ở huyện là một bộ phận của cách mạng trong tỉnh, trong nước, cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới.

Ngày 24/7/1945 trở thành một mốc son tươi thắm, đánh dấu sự đổi đời của nhân dân Hoằng Hoá từ thân phận nô lệ mất nước, trở thành người làm chủ. Chính quyền về tay nhân dân, mở ra kỷ nguyên mới: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Ngày 24/7 trở thành ngày hội truyền thống rất đỗi tự hào của nhân dân Hoằng Hoá nói chung, Hoằng Đạo nói riêng. Là tiền đề to lớn tập hợp sức mạnh các thế hệ người dân Hoằng Đạo - Hoằng Hoá thành khối đoàn kết thống nhất, tiến lên trong dòng chảy chung của lịch sử dân tộc.

Đây chính là thắng lợi to lớn về ý chí kiên cường của Đảng và các tầng lớp nhân dân trong huyện về vận dụng sáng tạo chủ trương của Đảng, nắm vững thời cơ, chỉ đạo kịp thời, biết kết hợp sức mạnh của quê hương, của dân tộc với sức mạnh thời đại.

Thành quả 24/7 thuộc về các tầng lớp nhân dân yêu nước, mà trước hết là thuộc về những người tự vệ Cứu quốc, thuộc về các bậc tiền bối lão thành cách mạng. Chúng ta mãi mãi tự hào về ngày 24/7 kiên cường, tự hào về truyền thống yêu nước, cách mạng của quê hương, truyền thống tự lực, tự cường, truyền thống gắn nhiệm vụ của địa phương với nhiệm vụ chung của cả tỉnh, cả nước.

Như vậy từ cuộc đấu tranh khủng bố ngày 24/7/1945 ở Huyện Hoằng Hoá, phong trào đấu tranh cách mạng đã nhanh chóng chuyển sang hình thức khởi nghĩa giành chính quyền một cách mau lẹ và giành được thắng lợi. Đó là thắng lợi của cuộc khởi nghĩa từng phần đầu tiên ở trong tỉnh và cả nước. Thắng lợi đó là sự thể hiện nhạy bén, linh hoạt và sáng tạo trong phương pháp cách mạng của Tỉnh uỷ và cơ sở Đảng Hoằng Hoá. Đồng chí Trường Chinh - nguyên tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam đã đánh giá cuộc khởi nghĩa ở Hoằng Hoá ngày 24/7/1945 là "lá cờ đầu của công cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hoá".

75 năm qua, sức sống cách mạng và chiến công vẻ vang của khởi nghĩa giành chính quyền không ngừng được nuôi dưỡng và phát huy. Tinh thần 24/7 đã trở thành nguồn cổ vũ động viên, góp phần làm nên những thắng lợi vinh quang trong chặng đường cách mạng tiếp theo của Đảng bộ và nhân dân xã nhà.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, chính quyền về tay nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Hoằng Đạo cùng với cả huyện, cả tỉnh, cả nước từng bước vượt qua những khó khăn thử thách, giữ vững thành quả cách mạng, tự tin vững bước đi theo con đường mà Đảng, Bác Hồ đã lựa chọn: độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.